სამოსამართლო სამართალი

1.1. სამოსამართლო სამართალი
დღეს სასამართლო პრაქტიკაში დანერგილია ე.წ. სამოსამართლო სამართლის ინსტიტუტი. მისი გავლენა და დანიშნულება ისე მაღალია, რომ რეალურად ქვეყანაში სამოსამართლო სამართალი დომინირებს. სამოსამართლო სამართალს სასამართლოები კოორდინირებული ურთიერთობებით შეიმუშავებენ. სამოსამართლო სამართალს შეიძლება პრაქტიკული სამართალიც ვუწოდოთ. ანუ ცხოვრებაში ტარდება არა ის სამართალი, რაც ცალკეულ კანონებშია ჩაწერილი, არამედ სასამართლოების მიერ დადგენილი წესები ამ კანონების ცხოვრებაში გამოყენებისათვის. სამოსამართლო სამართალი ცალკეულ კანონების ქვეყანაში მოქმედ საკანონმდებლო სისტემასთან შედარებითი ანალიზის მეშვეობით დგინდება. ამით გამოირიცხება ცალკეულ კანონში დაშვებული უზუსტობის ან არასაკმარისი რეგულირების ხარისხით წარმოშობილი წინააღმდეგობები(კოლიზიები).
რეფორმირების გზაზე მდგარი სახელმწიფოსათვის სამოსამართლო სამართლის ფუნქცია განსაკუთრებით აქტუალურია, რადგან ახალ-ახალი რეფორმები თავისთავად მოითხოვენ სამართლებრივ ბაზას, ხოლო კანონმდებლობაში ხშირი ნოვაციები არ გამორიცხავენ მათ შორის წინააღმდეგობის საფრთხესაც. აქ კი აქტიურად ერთვება სამოსამართლო სამართალი.
საერთოდაც, სამოსამართლო სამართალს ძირეული მნიშვნელობა ენიჭება კანონის ,,გაადამიანებაში”, გაცოცხლებასა და განვითარებაში, იგი სულს უდგამს კანონს და მას ორგანულ არსად აქცევს.
თანამდეროვე სამოსამართლო სამართალი დაფუძნებულია სამართლიანობის პრინციპებზე. მისი ადგილი კანონში დატოვებული ,,თავისუფალი ადგილების” შევსებაა იმ მხარის სასარგებლოდ, რომელსაც სასამართლო უსამართლოდ დაჩაგრულად მიიჩნევს. ანუ კანონში არსებული ზოგადი განმარტებები შეიძლება დაკონკრეტდეს ამავე კანონის სამართლიანობის აღსადგენად გამოსაყენებლად.
სამოსამართლო სამართალი ამავდროულად თეორიული, დოქტრინალური განმარტების დონიდან საკანონმდებლო-სავალდებულო დონემდე განვითარდა. უმაღლესი სასამართლო ინსტანცია არ მიიღებს საჩივარს, თუკი ქვემდგომი სასამართლოს გადაწყვეტილება არ ეწინააღმდეგება სასამართლო პრაქტიკას(სამოსამართლო სამართალს). ამ შემთხვევაში საჩივარი დასაშვებია მხოლოდ იმ ემთხვევაში თუ მოცემული კონკრეტული საქმის განხილვისას შესაძლებელია ისეთი სამართლებრივი დასკვნების გაკეთება, რაც კიდევ უფრო შეუწყობს ხელს სამართლის(სამოსამართლო სამართლის) განვითარებას. როგორც ვხედავთ სამოსამართლო სამართალი წარმოადგენს გვირგვინს იურისპრუდენციისა და მის საზრისს. სამოსამართლო სამართლის გარეშე არსებობს კანონის მოქმედების ორიენტირი. კანოს სწორი გამოყენება სჭირდება, რაშიც ,,ბუნებრივი მონოპოლია” სასამართლოებს უკავიათ.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ სამოსამართლო სამართალი არ გულისხმობს, რომ მას მხოლოდ მოსამართლეები ქმნიან. სამოსამართლო სამართლის დებულებები ყალიბდება ცალკეულ საქმეებზე გამოტანილი გადაწყვეტილებების მეშვეობით, რომელთა ფორმირებასაც აქტიურად უწყობენ ხელს სასამართლო პროცესის მონაწილეები) ადვოკატები, პროკურორები, მხარეთა სხვა წარმომადგენლები). ამიტომ, სამოსამართლო სამართალში უპირატესად გააზრებულია მოსამართლეების მიერ სამართლის გამოყენების წესები. იგი უავტორო სამართალია, ისევე როგორც ცალკეული კანონები. ამიტომ პრაქტიკულად შესაძლებელია ნებისმიერი მოქალაქე გახდეს სამოსამართლო სამართლის სულის ჩამდგმელი და ავტორი.

რევაზ რიჟამაძე

ბეს ორმაგად დაბრუნება, კერძო არბიტრაჟი, სააღსრულებო წარმოება

ბე-ს ხელშეკრულების შესრულებულად აღიარების შესახებ, არბიტრაჟს არ უმსჯელია მორიგების, როგორც დამოუკიდბელი ხელშეკრულების შეწყვეტის სადაო სამართლებრივ ურთიერთობაზე, მან სააღსრულებო წარწერა გასცა მხოლოდ ერთი მხარის მოთხოვნის საფუძველზე, რომლის აღსასრულებელი განკარგულება მ. ალავიძის საცხოვრებელი ბინის გამოსახლების ნაწილში იყო წარმოდგენილი. ბე ისეც ჩათვლილი იყო ზიანის ანაზღაურების ანგარიშში და მისი განმეორებით გამოთხოვა ვერ მოხდებოდა. ,,კერძო არბიტრაჟის შესახებ” კანონი არ ადგენდა მისი გადაწყვეტილების გასაჩივრების ხანდაზმულობის ვადებს, შესაბამისად მისი გადაწყვეტილება განიხილება როგორც კერძო-სამართლებრივი ცალმხრივი გარიგება, რაც შეიძლება გასაჩივრდეს ხანდაზმულობის საერთო სახელშეკრულებო ხანდაზმულობის ვადაში(3 წელი). ასევე, ვინაიდან ჩვენ ვდაობთ მორიგების აქტის შესრულებულად აღიარებაზე, ამავდროულად ვდაობთ ბეს ხელშეკრულების შესრულებაზეც, ვინაიდან მორიგების აქტშო გათვალისწინებული მხარეთა უფლება-მოვალეობები გამომდინარეობს ბე-ს ხელშეკრულებიდან. მორიგების აქტმა მხოლოდ ცვლილებები შეიტანა ბეს ხელშეკრულების შესრულების ვადაში, კრედიტორის სასარგებლოდ დამატებითი პირობების განსაზღვრის საკითხში, თუმცა ამ აქტს არ შეუცვლია მხარეთა შორის წარმოშობილი და მიმდინარე ბესთან დაკავშირებული სამართლებრივი ურთიერთობები, რადგამ ამავე მორიგების აქტში ბეს ხელშეკრულების მოქმედების ძალა დაკავშირებულია მორიგების პირობების შესრულებაზე. ამ ვიტარებაში, რომ დავუშვათ ის მომენტი, რომ მ. ალავიძეს სრული სიზუსტით შეესრულებინა მორიგების აქტით განსაზღვრული პირობები, მაშინ რა შედეგები დადგებოდა? პასუხი ეჭვგარეშეა, უძრავი ქონება გადაეცემოდა საკუთრებაში და მხარეთა შორის სახელშეკრულებო ურთიერთობა შეწყდებოდა. მაგრამ მოცემულ შემთხვევაში, შეხება გვაქვს მორიგების პირობების შესრულების აღიარებასთან. მოცემულ ვითარებაში მორიგებით გათვალისწინებული პირობები რამდენად შეიძლება სამოქალაქო-სამართლებრივად ჩაითვალოს შესრულებულად. თუკი ჩაითვლება, რომ მ. ალავიძემ არაჯეროვნად, მაგრამ მაინც შეასრულა მორიგების პირობები, უნდა ჩაითვალოს, რომ მან ასევე შეასრულა ბეს ხელშეკრულების პირობები. საპირისპიროდ თუკი მ. ალავიძის სასარგებლოდ აღიარებული იქნება მისი მხრიდან სახელშეკრულებო ურთიერთობის შესრულების ფაქტი, მაგრამ ნ. კვარაცხელია არ ცნობს და არ იღებას ამ შესრულებას, თავისთავად დგება ხელშეკრულების შესრულება-არშესრულებას შორის სადავო სამართლებრივი ურთიერთობა და ამავდროულად დასადგენია რომელ მხარეს გააჩნია მოთხოვნის უფლება. ანუ მ. ალავიძეს მიაჩნია, რომ მან სამართლებრივად შეასრულა სახელშეკრულებო პირობები, ნ. კვარაცხელია კი ფიქრობს, რომ მ. ალავიძემ ვინაიდან კონკრეტულ დღესა და ადგილას არ განახორციელა შესრულება, დაგვიანებით შესრულება შესრულებად ვერ ჩაითვლება. მხარეთა შორის ამ ასპექტში სადავო საკითხი არცერთ უწყებას არ გადაუწყვეტია. კერძო არბიტრაჟის მიერ სააღსრულებო წარწერის გაკეთება და ამის ირგვლივ გადაწყვეტილების გამოტანა ჯერ კიდევ არ ნიშნავს რომ მან მხარეებს შორის დასახელებული დავა შესრულების ირგვლივ გადაწყვიტა. მითუმეტეს, რომ სააღსრულებო წარწერის გაკეთებისათვის გამოტანილ ადაწყვეტილებებში არბიტრჟს ამ საკითხზე არ უმსჯელია და საკუთარი გადაწყვეტილება ერთ0ერთი მხარის მოთხოვნის გამართლებაზე არ დაუფუძნებია. მან მხოლოდ ფორმალურად დააკმაყოფილა ნ. კვარაცხელიას განცხადება სააღსრულებო წარწერის გამოწერის თაობაზე ისე რომ არ უმსჯელია იმ საკითხზე, მ. ალავიძემ სამართლებრივად შეასრულა თუ არა მორიგების აქტით განსაზღვრრული პირობები.
დაბოლოს რატომ ვმსჯელობთ ბეს ორმაგად დაბრუნების მოთხოვნის ირგვლივ. მორიგების აქტში ჩაიწერა, რომ ბეს ხელშეკრულება მხოლოდ იმ შემთვევაში კარგავს ძალას, თული მხარეები შეასრულებენ ან არ შესრულებენ ამ მორიგების აქტს. ანუ ბეს ხელშეკრულების მოქმედების ძალა გაგრძეებული იქნა მორიგების აქტით. ხოლო მორიგების აქტის შესრულებას ან არშესრულებას მხარეები უკავშირებდნენ ბეს ხელშეკრულების შეწყვეტას.
განსახილველ შემთხვევაში, როდესაც მ. ალავიძე დავობს, რომ მან შეასრულა ბეს ხელშეკრულების პირობები, მაგრამ ნ. კვარაცხელია განზრახ არ მიიღო შესრულება, რის გამოც მან დაკარგა უფლება ბეს სახით გადახდილ ფულად თანხაზე, შესაბამისად, მასვე ენიჭება უფლება დააყენოს მოთხოვნა ბეს ხელშეკრულებიდან გამომდინარე სამართლებრივ ურთიერთობებში. ანუ მას უფლება აქვს მოითხოვოს მორიგების აქტის შესრულების აღიარება, რაგდან ასეთ აღიარებაზე არბიტრაჟს არ უმსჯელია, ხოლო მეორეს მხრივ მოითხოვოს ბეს ორმაგად დაბრუნება, ვინაიდან ამ ეტაპზე უძრავი ქონება გასულია მ. ალავიძის საკუთრებიდან.
პირველ შემთვევაში მორიგების პირობების შერულების აღიარება წარმოშობს საკუთრების უფლება უძრავ ქოებაზე, ხოლო მეორე მოთხოვნის დაყენებისას მ. ალავიძე პრეტენზიას აღარ აცხადებს უძრავი ქონების საკუთრებაზე და მხოლოდ მიერ მიერ ფულადა ბეს სახით გადახდილი თანხის გაზრდილი ოდენობით დაბრუნებას ითხოვს იმ წესით , რასაც ითვალისწინებს სამოქალაქო კოდექსი. ანუ ერთი მოთხოვნის დაყენება გამორიცხავს მეორე მოთხოვნის არსებობას.
აქ რჩება კვლავაც ერთი საკითხი. როგორ შეიძლება შეფასდეს კერძო არბიტრაჟის გადაწყვეტილება ნ. კვარაცხელიას სასარგებლოდ სააღსრულები წარწერის გაკეთების ირგვლივ?
ხომ არ შეიძლება მისი გასაჩივრება ამ ეტაპზე? თუკი არბიტრაჟმა სააღსრულებო ფურცელი ამოწერა დაუსაბუთებლად, ხომ არ გასაჩივრებულიყო მისი ამგვარი დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილება? მით უფრო, რომ კერძო არბიტრაჟის გადაწყვეტილების გასაჩივრების ხანდაზმულობის ვადა არ ამოწურულა?
სააპელაციო პალატამ ამ ასპექტში უწყებრივად უფლებამოსილად ჩათვალა სააღსრულებო ორგანო. თუ რატომ, რის საფუძველზე სასამართლო გადაწყვეტილებაში მითითებული არაა. სააღსრილებო ფურცელში კონკრეტულად მიეთითა აღსასრულებელი მოქმედებები. მ. ალავიძის, როგორც მოვალის, აღსრულების ეტაპზე ნ. კვარაცხელიასთვის შედავება მორიგების პირობების შესრულების საკითხზე რამდენად შედეგიანი აღმოჩნდებოდა? ნუთჲ სააღსრულებო ორგანო არის უფლებაზე დავის განმხილველი ორგანო? ანდა რა წესით უნდა მიემართა ამ საკითხზე მ. ალავიძეს სააღსრულებო ორგანოსათვის? რა უნდა მოეთხოვა მისგან? სააპელაციო პალატა თუკი ამგვარ განმარტებას აკეთებდა, იქვე უნდა მიეთითებინა შესაბამისი საკანონმდებლო აქტის ნორმა, რის საფუძველზეც იგი ასაბუთებს საკუთარ პიზიციას. ამის არარასებობის პირობებში, სრულიად ბუნდოვანი რჩება სააღსრულებო ორგანოს უწყებრივი მომპეტენცია ემსჯელა მ. ალავიძის პრეტენზიებზე მორიგების აქტის შესრულების ირგვლივ.

დავუშვათ ის ვარიანტიც, რომ მ. ალავიძეს აღმასრულებლისგან მოეთხოვა საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების განმარტების საკითხი.


თუკი სასამართლო გულისხმობდა აღსრულების ეტაპზე მ. ალავიძის, როგორც მოვალის მიერ, საკუთარი უფლების გამოყენებას, რათა დაემტკიცებინა, რომ მან შესრულება უკვე განახორციელა, ამ შემთხვევაში რა შედეგი დადგებოდა? ანუ 1 მხარის მიერ წარმოდგენილი სააღსრულებო ფურცლის საფუძველზე შეეძლო თუ არა აღმასრულებელს სააღსრულებო მოქმედებები განეხორციელებია ამავე მხარის წინააღმდეგ? ანუ ნ. კვარაცხელიასთვის დაეკისრებინა ბეს ორმაგად დაბრუნება? ანუ იმ პირობებში, როცა არბიტრაჟმა მ. ალავიძეს უარი უთხრა სააღსრულებო ფურცლის ამოწერაზე და ნ. კვარაცხელიას სასარგებლოდ ამავე საკითხზე გამოტანილ გადაწყვეტილებაში იმსჯელა იმის თაობაზე, რომ მ. ალავიძემ ვერ წარმოადგინა მორიგების ხელშეკრულების დროულად შესრულებისათვის ნ. კვარაცხელიას მხრიდან დაბრკოლების შექმნის მტკიცებულება, ხოლო აღმასრულებელი მოვალე მ. ალავიძისათვის გაკეთებულ გადაწყვეტილების ნებაყოფლობით შესრულების წინადადებაში აფიქსირებს, რომ მან (მ. ალავიძემ) არ შეასრულა მორიგების აქტით განსაზღვული პირობები, სააღსულებო ორგანოსთვის რა სახის განცხადებით უნდა მიემართა მ. ლავიძეს, რაც შეცვლიდა საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებას და სააღსრულებო ფურცლის მოთხოვნას? თუკი მოვალე მ. ალავიძე სააღსულებო ორგანოში დაამტკიცებდა, რომ მან ვალდებულება სამართლებრივად შეასრულა, რა გადაწყვეტილება უნდა მიეღო აღმასრულებელს? მას უნდა შეეწყვიტა სააღსრულებო წარმოება და სააღსრულებო ფურცელი უნდა დაებრუნებინა კრედიტორ ნ. კვარაცხელიასთვის. მაგრამ ამით აღმასრულებელი შეცვლიდა სააღსრულებო ფურცლის ამოწერის შესახებ საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებას, რითად თვითნებურად გადაწყვეტდა მხარეთა შორის წარმოშობილ უფლებრივ დავას, რისი უფლებამოსილებას სააღსრულებო ორგანოს არ გააჩნია. ანუ თუკი სააღსრულებო ორგანო მ. ალავიძის ვალდებულებას შესრულებულად მიიჩნევდა, უნდა დამდგარიყო საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების შებრუნების აუცილებლობა: ანუ მ. ალავიძეს საკუთრებაში უნდა გადასცემოდა უძრავი ქონება. შესაბამისად მ. ალავიძეს უნდა მიემართა არბიტრაჟისათვის სააღსრულებო ფურცლის ამოწერის მოთხოვნით. ხოლო ვინაიდან ერთ საქმეზე 2 სხვადასხვა და ურთიერთსაწინააღმდეგო სააღსრულებო ფურცლის ამოწერა დაუშვებელია , დღის წესრიგში დადგებოდა საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების კანონიერების საკითხი. საარბიტრაჟო გადაწყვეტილება კი აღსრულებულია და ამდენად იგი შესულია კანონიერ ძალაში. კანონიერ ძალაში შესული საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გაუქმება შესაძლებელია მხოლოდ ბათილობის მოთხოვნით. საუბარია სააღსრულებო ფურცლის ამოწერის ირგვლივ მიღებულ საარბიტრაჟო გადაწყვეტილებაზე.
ამავდროულად, როგორც ზემოთ აღინიშნა, მოთხოვნილი უნდა იქნას როგორც მორიგების აქტის, ისე ბეს ხელშეკრულების შესრულებულად აღიარება. ხოლო თუ ეს მოთხოვნა არ დადგება, მაშინ მოთხოვნილ უნდა იქნას ბეს ორმაგად დაბრუნება. თუმცაანალიზს მოითხოვ თუ რა პირობებში შეიძლება იქნას მოთხოვნილი ბეს ორმაგად დაბრუნება?

რადგან ერთი სახის გადაწყვეტილება უკვე აღსრულებულია, რომლითაც ფაქტობრივად დადგინდა ის გარემოებები, რომ მ. ალავიძემ არ შეასრულა არც ბეს და არც მორიგების აქტით ნაკისრი ვალდებულებები, მ.ალავიძემ რა სამართლებრივ საფუძველზე უნდა მოითხოვოს ბეს ორმაგად დაბრუნება ნ. კვარაცხელისგან? მით უფრო, რომ მორიგების პირობების შეუსრულებლობამ თავის მხრივ ბეს ხელშეკრულების მოქმედების შეწყვეტაც განაპირობა?
ბეს ორმაგად დაბრუნება წარმოშობს ნ. კვარაცხელიას წინააღმდეგ ფულად ვალდებულებას, რაც თავის მხრივ სადავოდ ხდის ბეს ხელშეკრულების შესრულებას ნ. კვარაცხელიას მხრიდან. ამავდროულად სადავო ხდება მორიგების პირობების შესრულებაც. ამ პირობებში როგორ უნდა მოიქცეს მ. ალავიძე? მას ამ მხრივ შედავების უფლების რეალიზაციის იურიდიული საშუალება მორიგების აქტის მოქმედების პერიოდში არ მისცემია. არბიტრაჟმა ცალმხრივად, არსებითი განხილვის გარეშე აღიარა მ. ალავიძის მრიდან შეუსრულებლობა. მაშასადამე მ. ალავიძის მხრიდან დარჩენილია იმ საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლება, რომლითაც გამოიწერა სააღსრულებო ფურცელი.

ამასთანავე, მ. ალავიძეს დარჩენილი აქვს უფლება შეწყვეტილად აღიაროს ბეს ხელშეკრულება ნ. კვარაცხელიას მხრიდან მისი ბრალეულად შეუსრულებლობის გამო და მოითხოვის ბეს ორმაგად დაბრუნება. ანდა ბეს ორმაგად დაბრუნების სარჩელით სასამართლომ აღიაროს ნ. კვარაცხელიას მხრიდან ბეს ხელშეკრულების ბრალეულად შეუსრულებლობა. მაგრამ რაღა ბედი ეწევა კერძო არბიტრაჟის გადაწყვეტილებას? ფაქტიურად იგი არაპირდაპირ შეიცვლება. მაშასადამე, ყველაზე მართებული იქნება გასაჩივრდეს ის საარბიტრჟო გადაწყვეტილება, რომლითაც გამოიწერა სააღსრულებო ფურცელი და ხელშეკრულების შეუსრულებლობა მ. ალავიძის მხრიდან გამოწვეულად იქნა მიჩნეული. შესაბამისად, შეიძლება მსჯელობა როგორც უძრავი ქონების საკუთრებაში გადმოცემის, ისე ბეს ორმაგად დაბრუნების მოთხოვნებზე ურთიერთდამოუკიდებლად და არჩევანის შესაბამისად.

თუმცა აქ დგას საკითხი, თუ რა სამართლებრივ საფუძველზე შეიძლება ასეთი სარჩელის წარდგენა? ,,კერძო არბიტრაჟის შესახებ” კანონი ძალადაკარგულია, რომლის შესაბამისადაც შესაძლებელი გახდებოდა კერძო არბიტრაჟის გადაწყვეტილების დასახელებულ საფუძველზე გასაჩივრება. მაშასადამე ძალადაკარგული საკანონმდებლო აქტის საფუძველზე სარჩელის შეტანა დაუშვებელი იქნება, ხოლო ახალი კანონი(,,არბიტრაჟის შესახებ”) 2010 წლის 01 იანვრამდე დამთავრებულ საქმეებზე არ ვრცელდება. ასეთ შემთხვევაში უპრიანი იქნებოდა ისევ აღიარებითი სარჩელის აღძვრა, თუმცა დასაფიქრებელია რა მოთხოვნით. ბეს ორმაგად დაბრუნება თავისთავად მოიცავს როგორც მ. ალავიძის მხრიდან როგორც ბეს ისე მორიგების აქტის შესრულებას, ისე ნ. კვარაცხელიას მხრიდან როგორც ბეს ისე მორიგების აქტის ბრალეულად შეუსრულებლობას.

ანგარიშგასაწევია, რომ დღევანდელ ეტაპზე მხარეებს შორის 2008 წლის საარბიტრაჟო შეთანხმება ძალადაკარგულია. ხოლო ახალი არ დადებულა. ძველი საარბიტრაჟო შეტანხმებაში ჩაწერილია, რომ ვეს ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ყველანაირი დავა გაირჩევა კერძო არბიტრაჟის მიერ გამყიდველის(ნ. კვარაცხელიას არჩევით). ამიტომ, ერთგვარი დავა მხარეებს შორის დასრულებულია. ამჯერად იმავე არბიტრაჟში იმავე ბეს ხელშეკრულებიდან გამომდინარე დავის აღძვრა დაუშვებელია ორი მიზეზის გამო: 1) საარბიტრაჟო შეთანხმების ძალადაკარგულობის გამო: და 2) ბეს ხელშეკრულების შესრულება-შეუსრულებლობის თაობაზე დავა ამავე არბიტრაჟს უკვე პრაქტიკულად გადაწყვეტილი აქვს.
შესაბამისად, სარჩელი სასამართლოს ქვემდებარეა, გარდა ზემოთდასახელებული მიზეზებისა, რადგანაც: ბეს ხელშეკრულების ირგვლივ მხარეები არბიტრაჟში ვეღარ იდავებენ; 2) ბეს ხელშეკრულებიდან გამომდიბნარე მორიგების აქტის შესრულების ირგვლივ მ. ალავიძეს სასარჩელო შედავება არ განუხორციელებია და მას ასეთი უფლება არ უნდა მოესპოს.

რევაზ რიჟამაძე

1.პრაქტიკული სამართლის ცნება და სახეები

1.პრაქტიკული სამართლის ცნება და სახეები;

თანამედროვე იურისპრუდენციაში უმნიშვნელოვანესი ადგილი უკავია პრაქტიკულ სამართალს, თუმცა მისი გაგება, დანიშნულება სხვადასხვაგვარად აისახება საზოგადოებრივ ცნობიერებაში. დანერგილი მსოფლმხედველობის მიხედვით, პრაქტიკული სამართალი გაიგივებულია ,,ელემენტარულ იურისპრუდენციასთან”, რაც შეიძლება ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებშიც ისწავლებოდეს. მისი არსი მოიცავს ყოველდღიურობით წარმოშობილი ცივილიზებული ურთიერთობების შეფასებითა და რეგულირებით, როგორიცაა ოჯახური ურთიერთობები, ურთიერთობები ადმინისტრაციულ ორგანოებთან, ქუჩაში დადებული გარიგებები და ა.შ. ანუ ის ურთიერთობები რაც ყველაზე მეტად ტიპური და ხშირია თითოეული ჩვენთაგანის ჩვეულებრივ ცხოვრებაში.
ჩვენს შემთხვევაში მინდა პრაქტიკულ სამართალს მივცე უფრო ძირეული დატვირთვა, რათა შეცნობილი იქნას ის საფუძვლები, რომლებიც განაპირობებენ ჩვენი უფლებების არსებობასა და მნიშვნელობას.
ადამინს ჩასახვისთანავე უკვე გააჩნია სახელმწიფოს მიერ აღიარებული გარკვეული უფლებები, ხოლო დაბადების შემდეგ ის უკვე მოქალაქე ხდება. ადამიანი დაბადებისთანავე იბრძვის საკუთარი უფლებების დამკვიდრებისათვის. მას იმთავითვე წარმოეშობა მოთხოვნის უფლება: სიცოცხლის უზრუნველყოფის მოთხოვნის უფლება. ახალშობილი უკვე ითხოვს რომ მას მიაწოდონ სიცოცხლისათვის საჭირო პირობები. შესაბამისად ის უკვე ხდება სამართალურთიერთობის სრულფასოვანი სუბიექტი. მის ასეთ მოთხოვნის უფლებას კი იცავს სახელმწიფო, რომელიც მშობლებს და საჯარო დაწესებულებებს სანაცვლოდ გარკვეულ ვალდებულებებს აკისრებს. ზოგადად, სრულწლოვანების მიღწევის შემდეგ კი მოქალაქეს დამოუკიდებელი ვალდებულებებიც ეკისრება.
სახელმწოფო მოქალაქეებს რეგულარულად აწვდის ინფორმაციებს თავიანთი უფლებების გამოყენების წესების ირგვლივ, რასაც კანონებში ასახავს. მოქალქე ეცნობა კანონებს და მიიჩნევს, რომ მათი რეალიზება ავტომატურად შეიძლება მოხდეს. თუმცა უფლების გამოყენების გზაზე ბევრია წინააღმდეგობები, განსაკუთრებით როცა უფლება მიმზიდველია, მოცულობითია. მას ბევრი ,,პატრონი” გამოუჩნდება და ყველას გაუჩნდება სურვილი, რომ ეს უფლება სწორედ მისი გახდეს. ზოგი იმსახურებს მას, ზოგი _ არა. თუმცა უფლების მიმზიდველობა ადამიანს აკარგვინებს ჯანსაღი განსჯის უნარს. ის ვერ ეგუება იმას, რომ ეს თვალწარმტაცი უფლება შეიძლება სხვას ეკუთვნოდეს. მას მიაჩნია, რომ როგორც სხვას , მასაც იგივე მოთხოვნის უფლება უნდა ჰქონდეს ამ უფლებაზე. სწორედ აქ წარმოიშვება პრაქტიკული სამართლის აუცილებლობა.
ალბათ, ბევრ ჩვენთაგანს გამოუთქვამს უკმაყოფილება თემიდას არჩევანზე, ყოველთვის გასაგები და მისაღები არაა მართლმსაჯულების შეხედულებები ამა თუ იმ სადავო საკითხის გარჩევისას. სასამართლოში აბსულუტურად დაკმაყოფილებული არც მოგებული მხარე რჩება, ხოლო წაგებულ მხარეს მიაჩნია, რომ იგი უსამართლოდ დაიჩაგრა. დიდია სასამართლოში პირადი ,,ეგო”-ს დამკვიდრების ცდუნება. თუმცა მოქალაქემ ნაღად უნდა გააცნობიეროს ის გარემოება, რომ მართალი პოზოცია ყოველთვის არ აისახება შედეგბზე. სიმართლის დადგენა არაა სასამართლოს პრეროგატივა, არც სამართლიანობის აღდგენაა მართლმსაჯულების პირდაპირი დანიშნულება. სასამართლოები მხოლოდ ხელს უწყობენ მხარეებს სასტარტო პოზიციების თანაბრად შერჩევაში და შემდგომ ეტაპზე კი ორთაბრძოლის არბიტრირებას ახდენა. მართალია ამ ორთაბრძოლის საბოლოოო შედეგებს მოსამართლე აჯამებს, თუმცა ამ ეტაპზე სასამართლო სიღრმისეულად იკვლევს ფაქტებს. ემოციები, გრძნობები, მოსამართლემ გვერდით უნდა გადადოს და მხოლოდ ცივი გონებით იხელმძღვანელოს. კარგი მოსამართლე ის მოსამართლეა, რომელიც შეუმცდარად განსაზღვრავს სამართლიანობის მიჯნებს და ორივე მხარეს ზუსტად შეაგნებინებს რაში მოიგცა სწორად და რა დროს შეცდა. ასეთ დროს მოდავე მხარეებს თვალები აეხილებათ ხოლმე და სახეზეც გაუნათდებათ, მათში რაღაც ობიექტური სული(ჰეგელი), თითქოს ღმერთი დაისადგურებს.
დიდია ამ დროს მართლსაჯულების გამაჰუმანურებელი ეფექტის ძალა, თუმცა ვფიქრობ უმჯობესი იქნებოდა მოქალაქემ თავიდანვე სწორად შეარჩიოს საკუთარი გადაწყვეტილება. დაუსაბუთებელი მოთხოვნებით ძვირად არ მოუხდეს სამართლიანობის განცდის ,,შეძენა”. ადამინს ხშირად მიაჩნია, რომ მას ჩვეულებით თუ საკუთარი გაანგარიშებით წარმოქმნილი მოთხოვნა სწორია და ის აუცილებლად უნდა დაკმაყოფილდეს. მას ავიწყდება, რომ ცხოვრებაში მარტო არაა და ბევრი კონკურენტი ჰყავს. ამიტომ მისი სრულად დაკმაყოფილება, რაც არ უნდა მართალი იყოს, პრაქტიკულად შეუძლებელია. საერთოდაც, ამ ცხოვრებაში ყველაფრს ვერ ვიღებთ, ალბათ ვაღწევთ ნახევარზე ცოტა, ვიდრე სამართლიანად გვეკუთვნის.

რევაზ რიჟამაძე

პ რ ა ქ ტ ი კ უ ლ ი ს ა მ ა რ თ ა ლ ი

პ რ ა ქ ტ ი კ უ ლ ი ს ა მ ა რ თ ა ლ ი
ავტორი: რევაზ რიჟამაძე

1. პრაქტიკული სამართლის ცნება და სახეები;
1.1. სამოსამართლო სამართალი;
1.2. ადმინისტრაციული იუსტიცია;
1.3. ჩვეულებითი სამართალი.

2. სამართლის გამოყენება.
2.1. მოთხოვნის უფლება და მისის დამცავი ფუნქცია;
2.2. მოთხოვნის დაკმაყოფილების უფლება;
2.3. მოთხოვნის დაკმაყოფილების სახეები და მათი უპირატესობები:
სასამართლო დაკმაყოფილება; ბ) მორიგებით დაკმაყოფილება; გ) ნებაყოფლობით აკმაყოფილება.

3. სამართალშემოქმედება
3.1. სამართალშემოქმედების არსი, ფუნქციები და წყაროები.

4. უფლების დაცვა.
4.1. უფლების დაცვის რაციონალურობა;
4.2. უფლების დაცვის ფასი;
4.3. მორალური(ლოგიკური) შერაცხვა და მისი მოჩვენებითი ხასიათი;
4.4. თვითდასჯის სანდოობისა და უპირატესობის შეუქცევადობის კონკურენცია;
4.5. რელიგიური მცნებების ფუნქციონალური მიმართებები.

5. სამართლის მართვა.
5.1. სასამართლო მართვა(პროცესუალური სამართალი)
5.2. საადვოკატო მართვა(პროცესუალური დაგეგმვა)
5.3. საზოგადოებრივი მართვა.

6. სასჯელის მართლშეგნება.

6.1. სასჯელის ადგილი და გარეშე ურთიერთობების ანალიზი;
6.2. პატიმრის მსოფლმხედველობა;
6.3. სასჯელის დროსთან ადაპტირება.